Gisteren heb ik op een bepaald moment een foto gepost van onze muur hier thuis, op Twitter. En ondertussen is die bijzonder veel keer gedeeld en becommentarieerd. Ik dacht net: hm, de mensen zijn daar precies mee bezig. En Twitter is een vluchtig medium, dus misschien moet ik daar iets over schrijven dat dan achteraf nog raadpleegbaar is ook. Bij deze.

Toen ik de foto deelde was ik op Apestaartjaren, het Vlaams Mediawijs Congres. Dat is altijd een hele fijne dag voor mensen uit mijn sector en joepie in Gent dus ik kon gewoon met de fiets. Niet alleen waren er een heleboel zeer interessante sprekers, de resultaten van Apestaartjaren 2018 werden er ook voorgesteld. Die Apestaartjaren, dat is een tweejaarlijks onderzoek naar het mediabezit en gebruik bij kinderen tussen 6 en 12 jaar en jongeren tussen 12 en 18 jaar in Vlaanderen.

De foto die ik had gedeeld toonde onze Instagram-regels hier thuis. De dochter zit namelijk op Instagram, sinds een paar maanden, maar zoals ik haar ook niet als kleuter alleen met de fiets het stadsverkeer instuurde, begeleiden we dat hier thuis nogal zorgvuldig.

Dit zijn de regels die we samen met haar hebben opgesteld. Maar er zijn nog twee dingen die hier niet opstaan:
1. Ze heeft haar eigen paswoord niet.
2. Wij kunnen allebei op haar account vanop onze telefoon. Instagram laat dat gemakkelijk toe.

Ze weet al die dingen. Dus we zitten niet geniepig haar account te checken, maar ze weet dat we het kunnen.
Ze is ook niet zo heel actief, momenteel. Maar ze was wel heel nieuwsgierig een paar maand geleden en dus hebben we het samen onderzocht, uitgelegd en de grenzen bepaald. Zorgvuldig, zoals ik al zei.

Dat we daar zorgvuldig in zijn heeft verschillende oorzaken. Wij zijn allebei nogal actief op social media (ha, ziehier een understatement) en eerder ervaren in dat hele gedoe (hierzie, nog een understatement). We zijn er allebei niet bang van, samengevat. Daarnaast is media bij kinderen ook mijn job: ik werk als lerarenopleider aan de HoGent en geef daar media aan studenten leraar kleuteronderwijs en lager onderwijs. En hoewel ik les geef aan studenten in het hoger onderwijs, zijn de kinderen van de lagere school dus wel waarover ik lesgeef.

Om maar te zeggen: ik volg dat allemaal wel een beetje. En we hebben niet zonder nadenken beslist dat ons eigen kindje een instagram-account mocht. Want het is natuurlijk heel dubbel: officieel mogen ze pas vanaf 13 jaar. Dat zijn de regels uit de Terms of Service. En volgens de nieuwe richtlijnen in België is het zelfs ook de wet vanaf eind mei.

(Op die nieuwe wet ga ik trouwens later terugkomen. Want het is allemaal nog niet helemaal helder wat het nu precies zal betekenen. Wat wel vaststaat: vanaf 13 jaar heeft uw koter uw toestemming niet meer nodig om een account aan te maken. Hoe het praktisch met jongere kinderen zal zitten: we komen erop terug. Wie een eenduidig antwoord kan geven mag mij trouwens altijd mailen)

Enfin. To the point. Ik ga hier in een ander lettertype een paar stukjes uit mijn cursus van dit academiejaar copypasten en wat meer uitleggen. Misschien helpt het als u ooit eigen beslissingen moet nemen.

(SNS = Social Netwerk Site)
(Tweens = kinderen in een overgangsfase bevinden tussen kindertijd en adolescentie, een samenvoeging van “in-be-tween”)

De tween-fase is geen eenvoudige chronologische fase, maar eerder een sociale en culturele categorisatie. De categorie wordt getypeerd door socio-psychologische ambiguïteit inzake maturiteit, zowel mentaal en fysiek. Tweens hebben vaak nog een aantal typische kinderlijke karakteristieken, zoals emotionele afhankelijkheid van ouders en pre-puberale psychologische kenmerken, maar tegelijkertijd overlapt hun sociale en cognitieve ontwikkeling al met die van oudere tieners. De tween is niet langer een kind, maar ook nog geen echte adolescent (Quelhas Brito, 2012).

Nen moeilijke leeftijd, gelijk we zeggen. Maar ze mogen dus nog niet op SNSs.

De minimumleeftijd voor toegang op SNSs is over het algemeen 13 jaar. Deze beperking hangt samen met de 1998 ingevoerde Children’s Online Privacy Protection Act (COPPA), die ondere andere stipuleert dat website-operatoren, voor ze data verzamelen van kinderen jonger dan 13, de expliciete toestemming nodig hebben van de ouders.
De meeste websites kozen ervoor deze richtlijn te vermijden door kinderen jonger dan 13 te verbieden een account aan te maken. De leeftijdsgrens is dus niet ingevoerd met argumenten over de ontwikkeling van kinderen, maar is een louter praktische keuze van de SNS-ontwikkelaars.
De leeftijdsgrens werd onder andere opgenomen in de Terms of Service (ToS) van SNSs zoals Facebook, Instagram en Twitter. Wie een nieuwe account aanmaakt op deze toepassingen verklaart zich akkoord met de ToS. (Boyd, Hargittai, Schultz, & Palfrey, 2011). In principe zijn dus alle tweens aanwezig op SNSs in overtreding met de ToS van deze SNSs.
Ondanks deze minimumleeftijd toont onderzoek van de laatste 7 jaar consistent dat tweens wel degelijk actief zijn op SNSs, ondanks de leeftijdsbeperking.

In mijn cursus volgt dan een hele resem cijfers van de laatste jaren, maar eigenlijk volstaat het in deze aan te halen dat uit Apestaartjaren 2018 blijkt dat de stijgende trend blijft aanhouden.

In 2010 al werd vastgesteld dat 46% van de 12-jarigen actief was op SNSs (Lenhart, Purcell, Smith, & Zickuhr, 2010). Bovendien blijkt dat van de 13-jarigen actief op Facebook, 33% ook al actief was voor ze de 13-jaargrens bereikten (Boyd, Hargittai, Schultz, & Palfrey, 2011).
Recente data laat dezelfde vaststellingen zien. Bij Europees onderzoek bij 500 Europese jongeren (9-16 jaar) laat een toename en vervroeging van SNS-activiteit zien: 27% van de 9-10 jarigen heeft al een profiel op minstens 1 SNS. Bij de 11-12 jarigen stijgt dit aantal tot 60% (Mascheroni & Ólafsson, 2014). Men ziet telkens een significante stijging in vergelijking met 2012.

Het volledige Apestaartjaren 2018-rapport is er nog niet, maar ik lees in het beperkte boekje dat ik vandaag kreeg bijvoorbeeld over Snapchat een stijging van (al!) 19% in het 1e en 2e leerjaar tot 44% in het 5e en 6e leerjaar. In diezelfde derde graad: 40% op Instagram, 46% op Whatsapp, 27% op Facebook, 31% op Musical.ly. De grote groeier en uitschieter is vandaag echter Youtube: 82% van onze kinderen (6-12 jaar) gebruikt Youtube.

Dat is een hoop kinderen jonger dan 13 jaar, niet? Het lijkt me ondertussen veilig te concluderen dat het hele gedoe over “SNSs en kinderen” geen voorbijgaande hype is. Social networks are here to stay en we kunnen onze kinderen er dan maar beter mee leren omgaan.

Maar is dat niet gevaarlijk, i., zo een kind op een social network? Wel ja, er zijn wel degelijk risico’s. Zoals die er zijn voor elk van ons. De literatuur heeft het over cyberpesten, online lastig gevallen, “stranger danger” (contact met mensen die ze nog nooit face-to-face hebben ontmoet), confrontatie met sexuele inhouden, e-privacy en marketing. Die risico’s lopen we allemaal. Maar die kinderen, die zijn natuurlijk extra gevoelig.

De opgesomde risico’s zijn niet inherent verbonden met tweens, maar gelden voor alle gebruikers van SNSs. De specifieke kenmerken van tweens zijn echter een extra reden tot voorzichtigheid. De tween heeft immers een nog beperkte capaciteit voor zelfregulatie, is gevoelig voor peer-pressure en vertoont gedrag zoals clique-vorming, pesten en sexueel experimenteren (Schurgin O'Keeffe & Clarke-Pearson, 2011).

Ik heb het altijd bewust over “risico” en niet over “schade” want:

Belangrijk is op te merken dat het blootgesteld worden aan risico’s niet noodzakelijk resulteert in schade. Het is aangetoond dat tweens die meer blootgesteld worden aan risico’s online niet noodzakelijk ook de tweens zijn die hiervan meer schade ondervinden. Kinderen die minder online ervaringen (positieve en negatieve) opdoen echter, blijken meer kans te hebben om bij een negatieve online ervaring ook effectief schade te ondervinden. Een interessante vaststelling is bovendien dat online en offline kwetsbaarheid (door bijvoorbeeld psychologische problemen of sociale karakteristieken) hand in hand gaan. Het gaat om dezelfde tweens die het meest kwetsbaar zijn (Livingstone, Mascheroni, Ólafsson, & Haddon, 2014).

En we mogen ook niet vergeten dat er ook voordelen zijn.

Activiteit op een SNS biedt een aantal kansen en voordelen voor tweens; zoals het verbeteren van communicatievaardigheden, sociale connecties en technische vaardigheden; het verhogen van sociaal engagement en van de individuele en collectieve creativiteit, het voeden van ideeën en het vergroten van de peergroup (Schurgin O'Keeffe & Clarke-Pearson, 2011). Bovendien bieden online activiteiten in vergelijking met offline communicatie hogere kansen op spontane zelfonthulling en loslaten van remmen (Quelhas Brito, 2012). Dit kan een meerwaarde zijn voor de ontwikkeling van het zelfbeeld en de identiteit van tweens.

Ik zeg u niet wat u moet doen. Echt niet. U kent uw kind, en u kunt dat zelf het beste inschatten. Maar met alles wat wij wisten hebben wij voor ons kind beslist dat het kon, binnen de samen bepaalde grenzen. En dat werkt uitstekend. Want social media zijn gewoon ook leuk, natuurlijk.

Bronnen
Apestaartjaren. (2016). Onderzoeksrapport Apestaartjaren 6.
Apestaartjaren. (2018). Onderzoeksrapport Apestaartjaren 7.

Boyd, D., Hargittai, E., Schultz, J., & Palfrey, J. (2011). Why parents help their children lie to Facebook about age: Unintended consequences of the ‘Children’s Online Privacy Protection Act’. First Monday, 16(11).

De Marez, L., & Vanhaelewyn, B. (2017). digimeter 2016, measuring digital media trends. Gent: Imec.

Kaplan, A., & Haenlein, M. (2010). Users of the World, Unite! The challenges and opportunities of social media. Business Horizons, 53, 59-68.

Lenhart, A., Purcell, K., Smith, A., & Zickuhr, K. (2010). Social Media & Mobile Internet Use among Teens and Young Adults. Millennials. Washington: Pew Internet & American Life Project.

Livingstone, S., Mascheroni, G., Ólafsson, K., & Haddon, L. (2014). Children’s online risks and opportunities: Comparative findings from EU Kids Online and Net Children Go Mobile.

Mascheroni, G., & Ólafsson, K. (2014). Net Children Go Mobile: risks and opportunities. Second Edition. Milano: Educatt.

Brito, P. Q. (2012). Tweens’ characterization of digital technologies. Computers & Education, 59(2), 580-593.

O’Keeffe, G. S., & Clarke-Pearson, K. (2011). The impact of social media on children, adolescents, and families. Pediatrics, 127(4), 800-804.

Vandoninck, S., d’Haenens, L., & Donoso Navarrete, V. (2010). Digitale geletterdheid bij Vlaamse jongeren: hoe gaan ze om met onlinecontentrisico’s? Tijdschrift voor Communicatiewetenschap vol:38 issue:2 , 110-117.